Pluton – otkriće, orbita i atmosfera
Otkada je pre 93 godine na jučerašnji dan otkrivena – patuljasta planeta Pluton još uvek nije završila svoju orbitu oko Sunca. Plutonova eliptična i nagnuta orbita čini da bude udaljen od Sunca čak 49 puta više nego Zemlja. Pluton je u proseku 39 AJ ili 5,9 milijardi kilometara udaljen od centra našeg Sunčevog sistema. Kao i Venera i Uran, Pluton rotira retrogradno, a dan na Plutonu traje 153 sata.
Kompleksna površina patuljaste planete prekrivena je kraterima, planinama, ravnicama i dolinama, koje leže ispod tanke atmosfere koja se širi kada se Pluton približi Suncu i skuplja kada se udalji, što prouzrokuje niske temperature na njemu koje se kreću od -226 do -240 stepeni Celzijusa.
Svemirska letelica Novi horizonti snimila je ovu sliku na udaljenosti od 200.000 kilometara od Plutona, zabeleživši patuljastu planetu pomoću uređaja za osmatranje velikog dometa (LORRI). Na slici je crno prostranstvo presečeno atmosferom Plutona u obliku kruga u diskretnim nijansama plave. Godine 2022. misija svemirske letelice produžena je za dve godine, tokom kojih će proučavati spoljašnje domete našeg solarnog sistema.
Naučnici veruju da je spektakularna plava izmaglica fotohemijski smog koji je rezultat dejstva sunčeve svetlosti na metan i druge molekule u atmosferi Plutona. Ovi ugljovodonici akumuliraju se u male čestice magle, koje rasipaju plavu sunčevu svetlost, usled čega izmaglica izgleda plavkasto na Zemlji.
Ruđer Boković, astronom i pesnik
Na današnji dan 1787. godine preminuo je dubrovački matematičar, fizičar, astronom, filozof i diplomata Ruđer Bošković, jedan od najvećih naučnika svog doba, osnivač i direktor Brerske astronomske opservatorije kod Milana i direktor Optičkog instituta francuske mornarice, koji je sebe opisivao kao astronoma i pesnika.
Spadao je u red najplodnijih naučnika toga vremena i godišnje objavljivao po nekoliko stručnih rasprava. Ukupno je objavio 70 radova, od kojih je većina bila iz matematike (19), zatim iz astronomije (15) i fizike (28), dok su ostalo poetska ili putopisna dela.
U domenu klasične fizike Ruđer Bošković je, između ostalog, tvorac jedinstvenog zakona sile, koji je pretpostavio da osim privlačenja (Njutnov zakon), među telima na malim rastojanjima postoji i odbijanje, uz naizmenično smenjivanje. Smatrao je da je elementarna čestica bez dimenzija izvor sile, a vreme i prostor je, nasuprot Njutnu smatrao relativnim, pa se s pravom može nazvati pretečom Alberta Ajnštajna.
Pronašao je dva geometrijska metoda za određivanje elemenata Sunčeve rotacije na osnovu posmatranja položaja tri tela, а zatim izračunao dimenzije i spljoštenost Zemlje. Utemeljitelj je principa kasnije obuhvaćenih teorijom izostazije, koja je podrazumevala kompenzaciju reljefnih oblika raspodelom masa u Zemljinoj kori, iz čega je proisteklo da kora ima donju granicu. Takođe je otkrio geometrijski model izračunavanja putanja kometa. U okviru svoje naučne delatnosti dao je i doprinos usavršavanju postojećih i konstruisanju novih geodetskih, astronomskih i optičkih instrumenata, između ostalog sektorskog instrumenta za merenje zenitnih rastojanja zvezda. Ključno delo za razumevanje njegovih istraživanja u astronomiji je Opera pertinentia ad opticam et astronomiam (Dela koja se odnose na optiku i astronomiju).
Danas njegovo ime nosi Astronomsko društvo u Beogradu, udruženje ljubitelja astronomije i jedna od najstarijih astronomskih zajednica u Evropi i najstarija na Balkanu. Osnovala ga je grupa studenata astronomije 22. aprila 1934. godine. Danas ono okuplja nekoliko stotina članova, uglavnom ljubitelja astronomije, čiji je osnovni zadatak popularizacija ove discipline.
Sudar veštačkih satelita
Prvi sudar veštačkih satelita u nižoj Zemljinoj orbiti zabeležen je 2009. godine na današnji dan. Slučajni sudar se dogodio između američkog komunikacionog satelita Iridium 33 i ruskog satelita Kosmos-2251, na visini od 789 kilometara iznad poluostrva Tajmir u Sibiru, pri brzini od 42.120 kilometara na čas.
Incident u kom su učestvovali Iridijum 33, težak 560 kilograma, koji je lansiran 1997. godine i u trenutku sudara bio u funkciji i Kosmos 2251, težak 900 kilograma, koji je lansiran 1993. godine i već dve godine bio van funkcije, nije se dogodio zbog pogrešnog manevrisanja. Sateliti su bili na svojim uobičajenim rutama ali, uprkos svim programima za praćenje, niko nije predvideo da će se u ogromnom prostranstvu oba naći na istom mestu u istom trenutku.
Oba satelita su u sudaru uništena, prilikom čega je po Nasinoj proceni, nastalo oko 1.000 delova većih od 10 centimetara i mnogo više onih manjih. Saobraćaj u nižoj Zemljinoj orbiti je gust, što otežava navigaciju, a veoma bliski susreti satelita nisu retka pojava. Međutim, ovo je bio prvi „bliski“ susret sa drastičnim posledicama, koji je radikalno promenio način na koji svet pristupa upravljanju svemirskim saobraćajem i rešavanju problema krhotina i ostataka u svemirskom prostoru, kako bi se izbegla oštećenja drugih satelita i kosmičkih letelica.
Prema podacima američke Mreže za nadgledanje svemira, oko planete trenutno kruži više od 18.000 veštačkih objekata, među kojima su, pored letelica u aktivnoj upotrebi, brojni ugašeni ili pokvareni sateliti, odbačeni delovi svemirskih brodova, krhotine i raznovrstan drugi otpad ljudskog osvajanja svemira.
Treći Keplerov zakon
Jedna od najznačajnijih figura naučne scene 17. veka, nemački astronom i matematičar Johan Kepler, na današnji dan 1619. godine objavio je svoj treći zakon koji opisuje kretanje planeta. Prethodna dva zakona Kepler je formulisao 10 godina ranije, analizirajući astronomske opservacije danskog astronoma Tiha de Brahea.
Prva dva njegova zakona opisuju kretanje pojedinačnih planeta, dok se treći Keplerov zakon bavi proučavanjem međusobnog odnosa kretanja planeta. On naime tvrdi da su kvadrati perioda obilaska planeta oko Sunca direktno proporcionalni kubovima njihovih srednjih udaljenosti od Sunca (velikih poluosa njihovih putanja).
Treći Keplerov zakon objavljen je 1619. godine u delu Harmonices Mundi. On važi kako za planete tako i za sisteme satelita, pri čemu je vrednost konstante za svaki sistem različita.
On povezuje kretanje planeta u Sunčevom sistemu i omogućuje da se na osnovu perioda obilaska planeta oko Sunca jednostavno odrede prava rastojanja i razmere u njemu.
Maglina Meduza – IC 443
Maglina Meduza je ostatak supernove IC 443 i nalazi se u sazvežđu Blizanca. Na našem nebeskom svodu nalazi se u blizini zvezde Eta Geminorum. Udaljena je oko 5.000 svetlosnih godina od naše planete i ima fizičku veličinu od oko 70 svetlosnih godina. Još uvek nije precizno utvrđena starost ovog gigantskog oblaka i trenutak eksplozije supernove koja ga je izbacila u međuzvezdani prostor, ali se pretpostavlja da se eksplozija desila pre oko 30.000 godina.
IC 443 je jedan od najbolje proučenih slučajeva interakcije ostataka supernove sa okolnim molekularnim oblacima. Poznato je da sadrži neutronsku zvezdu, koja je ostatak urušenog zvezdanog jezgra.